Foucault
Psihijatrijska moć
28.11.1973. (II deo)
O Bentamovom Panoptikonu
Panoptikon Džeremija Bentama iz 1797. godine, nije samo model zatvora, kako se to najčešće smatra – iako je ne na Bentamovom zemljištu u Pentonvilu bio izgrađen jedan zatvor po ovom uzoru – već on može biti model i za bolnicu, školu, radionicu, sirotište, itd. Na prvi pogled Panoptikon jeste skica za čitav niza institucija, ali on je pobliže nešto više – mehanizam, kako to kaže Fuko, “kojim će moć koja deluje ili koja treba da deluje u nekoj instituciji moći da stekne maksimum snage”. Ili, dalje “Panoptikon je množitelj; on je pojačalo moći unutar čitavog niza institucija”.
Panoptikon treba da postigne punu kontrolu pojedinca (i na taj način obezbedi savršenstvo institucije) i to tako što bi, usmerena na telo, moć se manifestovala kao moć nad duhom, koje kontroliše, u suštini, to isto telo.
Da podsetim – Panoptikon ima kružnu strukturu, duž oboda se nalaze samice, povezane hodnikom; sam centar je prazan, a vrhu se nalazi nadzornička kula. Upravo ova nadzornička pozicija treba da bude sakrivena od pogleda – izolovane individue (a uvek je reč o individuama, nikada o mnoštvu) treba da budu svesne da ih neko posmatra, ali ne i da budu sposobne da oni sami individualizuju moć. Ta deindividualizovana moć teži ka uništenju kolektivnosti ili kolektivne solidarnosti kroz konstantnu individualizaciju putem disicipline. Fuko kaže: “Moće je u svom centru kolektivna, ali na strani završne tačke, ona je uvek samo individualna”. Tu nadzornu moć, po Bentamu, može vršiti bilo ko - nadzornik, njegova žena, deca, prolaznik – te se na taj način dobija neka vrsta “anonimne pokretne trake moći” koja se neprekidno odmotava. Tu situaciju Bentam zove “demokratijom” – jer je nadzorna moć svačija i sama pod stalnom kotnrolom.
Panoptikon znači dve stvari, da citiram Fukoa “sve se vidi sve vreme, ali takođe znači da je celokupna moć koja se vrši uvek optički utisak”.
Dakle, pored dostupnosti “nevidljivog” nadzora, konstantne vidljivosti nadziranih, odnosno principa nematerijalne moći koja se ovom prilikom uspostvalja, treba obratiti pažnju na to da je u Panoptikonu, ova “bestelesna” moć uvek povezana sa uzimanjem znanja. U centralnoj, nadzorničkoj tački, dešava se neprekidno zapisivanje, sabiranje, kodifikacija koja stvara “dokumentarnog dvojnika”, kaže Fuko “upisanog u ektoplazmu, onog tela smeštenog u samicu”.
Panoptikon je, tako, mehanizam koji kroz individualizaciju dolazi do saznanja i to saznanju o “čoveku kao radnoj snazi i čoveku kao pojedincu”.
Nasuprot panoptičkom, odnosno disciplinskom društvu, elementi suvereniteta se po Fukou, zadržavaju u porodici i stoga, ona nije poslužila kao uzor, kako se to obično misli, za azil, školu, kasarnu, u opšte sve nstitucije. U porodici se menahizam suvereniteta oličava u ocu koji je taj individualizirni element porodice, stožet, nosilac moći koji se nalazi na vrhu, slično modelu suverena. Drugo, porodicu, a ovde se pre svega misli na njene unutrašnje odnose, nije lako nadizrati, odnosno ona se opire apsolutnom nadzoru. Odnosi unutar porodice pripadaju onima koji se ostvaruju kroz ugovor, odnosno kroz formu rođenja i tako su uspostvaljaju kao pravilo kome nije potrebna verifikacija. To vodi, trećeoj odlici mikrofizike porodice koja više duguje odnosima suvereniteta, nego disciplinskog sistema – a to je da su odnosi unutar porodice neizotopni, sastvaljeni od ugovonih prava, obaveza, i raznolikih veza koje odbijaju monotoniju disciplinskih veza.
Pa ipak, porodica nije anahroni element, već upravo tačka u kojoj se prespajaju jedan i drugi sistem, i na taj način omogućavaju da disciplinski poredak funkcioniše. Jer porodica je, po Fukou, mehanizam prisile koji “ubrizgava” pojedinca u disiciplinske aparate. Opet, porodica kao spojnica funkcioniše kao ono mesto u kome se dešava prelaz ili ponovno usmeravanje iz jednog disciplinskog poretka u drugi, iz jednog dispozitiva u neki sledeći (u slučaju neuspeha). Takođe, u njoj se određuje koji pojedinci nisu u stanju da se uklope u dsiciplinske sistem i koji se stavljaju izvan, koji bivaju odbačeni od društva. Dakle, disciplinsko društvo upravo računa na porodicu, odnosno na njen ineherentni dispozitiv suvereniteta. Fuko zaključuje: “ono što je bilo telo kraljeva u društvima sa mehanizmom suvereniteta, to je porodica u društvima sa disciplinskim sistemom”.
U istorijskom pogledu, porodica u vreme suvereniteta je bila snažna i čvrsta, jer je ličila na druge oblike moći (koji su se takođe zasnivali na dispozitivu suvereniteta), ali je sama ostajala nedovoljno određena, bez jasnih granica, rastapala se u tim drugim odnosima moći na koje je ličila. U disciplinskom društvu porodica je “ćelija” – ograničeni identitet, omođen i uređen putem građanskog zakonika.
Razlozi zbog kojih je sačuvan unutrašnji suverenitet porodice, te “moćne alveole”, kako je zove Fuko, su dvostruki. Sa jedne strane, stoji fenomen, sa početaka industrijskog društva, u osvit stvaranja proleterijata, kada su radinici putovali od posla do posla, ostvarujući pri tom neformalne i vanbračne zajednice. Poslodavci su ulagali sredstva kako bi disicplinovali radnike, odnosno kako bi uspostavili ponovo striktni porodični model (čak i u svom suverenom ključu) kao element sprovođenja uređenja i disiciplinskog poretka. Fuko kaže: “ porodicu...u poduhvatu obnove porodičnog života, ponovo je izlučivalo disciplinsko tkivo, zato što je ona u stvari - ...ma koliko bilo heterogena i zato što je heterogena disciplinskom sistemu – elemnet čvrstine disiciplinskog sistema. “ (Interesantno je ovde primetiti koliko “bioloških” termina i metafora Fuko koristi u svom izlaganju o disiciplinskom sistemu).
A sa druge, stoji fenomen, paralelan sa obnovom, a to je propadanje ili neuspeh porodice. Upravo na njenim krhotinama nastaje “socijalna pomoć/skrb” i čitav niz drugih dispozitiva koji prikrivaju raspadanje porodice, spremni su da je zamene i istovremeno je obnavljaju, ali i “omogućavaju da je se lišimo”.
U tom kompleksnom i isprepeletanom odnosu između ovih “predstraža” disciplinskog sistema (domovi za maloletne delikvente ili siročad) koji se ostvaruju uvek na pseudoporodičan način, Fuko otkriva pojavu onoga što naziva “psi funkcija”, odnosno psihijatrijske, psihološke, psihokriminološke, psihopatološke, psihoanalitičarske funkcije. Ova funkcija se direktno obraća pukotini koja nastaje unutar porodičnog suvereniteta.
Ta “funkcija-psi” ima ulogu da disciplinira neposlušne i to kao što se može videti na primeru nastanka psihijatrije, tako što disciplinuje nefukcionalnog pojedinca kako bi ponovo mogao da bude prikladan član porodice. Psihijatrija kao vid “vis-a-vi-ja u odnosu na porodicu”, postepeno se preliva u sve ostale disciplinske poretke. Tako se u drugoj polovini XIX veka, kako to kaže Fuko, svi disciplinski neposlušni pojedinci počinju da prepisuju problemima u prodici, odnosno u prvoj polovini XX veka, “psi-funkcija” dobija ulogu glavnog kontrollora svih društvenih disciplinskih poredaka, svih disciplinskih institucija. Fuko kaže: “Upravo funkcija-psi odaje temeljno pripadanje porodičnog suvereniteta disciplinskim dispozitivima”, jer je referentna tačka svih psiho-tehnika upravo porodični sistem.
Zbog toga, diskurs istine duboko je vezan za odnos izmešu dusciplinskog dispozitiva i suvereniteta porodice putem učinka “psi-faktora”. Psihoanalizu, od XX veka postaje “diskurs istine od koga polazeći je moguće izvršiti analizu svih disciplinskih institucija”.
Stoga, Fuko upozorava da kritika psihijatrijske institucije u ime diskurska istine (čije je nosilac prorodica), ne oslobađa od disciplinskh stega, već je uvek iznova vraća nazad ka disciplini samoj, jačajući igu između porodično suvereniteta i širokog disciplinskog mehanizma društva kome pripadamo.
Tuesday, February 28, 2006
Monday, February 27, 2006
Kratki zapis o BWV 82 (a)
U naponu muzičke manije, pre nekoliko meseci, u svakom slučaju pre 2. decembra, nabasala sam na izvođenje jedne od mojih omiljenih kantata BWV 82 “Ich habe genung” Iana Bostridža i ansambla Europa Galante. Prvo iznenađenje – ova solo bas kantata (jedna ako se dobro sećam od malobrojnih, pet solo kantata u velikoj skupini ovih dela) u interpretaciji tenora. No, to je objašnjeno onim mali slovo a – korišćena je manje poznata verzija za sopran. A drugo – za mene neobično, za diskografsku kuću valjda normalano, sparivanje Bostridža i Europe Galante. Sada, ovaj italijanski ansambl čiji je rukovodilac Fabio Bjondi jeste jedan od onih koje poštujem i pratim od kada sam ih čula na Kolarcu, pre jedno 8 godina. Tada Europa Galante nije bila ono što je danas – već, jedan od ansambala za ranu muziku koje je verovatno Italijanski kulturni centar ponudio Bemusu, a umetnički rukovodilac bio spreman da prihvati. To je bio nezaboravan koncert – i možda jedino izvođenje Četiri godišnja doba koje je meni moglo da bude prihvatljivo. To je bio potpuno anarhični i neprimereni Vivaldi – ali je valjda ovo carnasialesco izvođenje zvučalo ubedljivo i vitalno, nimalo muzejski.
No, BWV 82 – to je kantata koja počinje onim Bahovim više puta korišćenim molskim, postupnim incipitom – koji svoju najpoznatiju formu nalazi u sopranskoj ariji trećeg dela Pasije po Mateji. To je kantata koja u toj početnoj ariji, osvaja koliko melodijom, toliko i orkestarskim partom, tim “gibajućim” pokretom, onim “visoko dramatskim” kod Baha – a to visoko dramatsko kod njega jeste, za mene, ono teatralizovano mimo scene. No, ono što je interesnatno u ovom izvođenju jeste susret. Sa jedne strane, mali, ali vitalni zvuk italijanskog orkestra, sa druge “overwhelming” tenor Bostridža. A opet, kod samog Bostridža susret između melodijske deonice koja je apstraktna figura, “s onu stranu scene”, i njegovog izvođenja suštinski vezanog za tradiciju nemačkog lida. Dakle, akcentuacija deonice (i teksta) ide shodno logici lida – dakle, dešava se na sceni građanske “kamerne” tragedije, a ne na sceni kongregacijske zajednice. To je čudno. To je ono što me tera da slušam Bostridža prilično tiho, jer ako čujem te akcente, hiperborejska monumetalnost, se konačno, probija do skrušenog luternaskog majstora. Za mene je to s vremena na vreme nepodnošljivo, gotovo perverzno.
Jer kao i za Glena Gulda, veza između Baha i modernosti, mora da preskoči romantičarsku perspetkivu. Odnosno, romnatizmu se možemo vraćati jedino kao kompozicionom problemu, ne kao ideološkom izvorištu. I na taj način, moderni “subjekt” može dobiti još jednu mogućnost – kroz visoki tehnicizam snimanja i manipulacije solidnim analognim objektom dolazi se do “misticizma” auditivnog.
U naponu muzičke manije, pre nekoliko meseci, u svakom slučaju pre 2. decembra, nabasala sam na izvođenje jedne od mojih omiljenih kantata BWV 82 “Ich habe genung” Iana Bostridža i ansambla Europa Galante. Prvo iznenađenje – ova solo bas kantata (jedna ako se dobro sećam od malobrojnih, pet solo kantata u velikoj skupini ovih dela) u interpretaciji tenora. No, to je objašnjeno onim mali slovo a – korišćena je manje poznata verzija za sopran. A drugo – za mene neobično, za diskografsku kuću valjda normalano, sparivanje Bostridža i Europe Galante. Sada, ovaj italijanski ansambl čiji je rukovodilac Fabio Bjondi jeste jedan od onih koje poštujem i pratim od kada sam ih čula na Kolarcu, pre jedno 8 godina. Tada Europa Galante nije bila ono što je danas – već, jedan od ansambala za ranu muziku koje je verovatno Italijanski kulturni centar ponudio Bemusu, a umetnički rukovodilac bio spreman da prihvati. To je bio nezaboravan koncert – i možda jedino izvođenje Četiri godišnja doba koje je meni moglo da bude prihvatljivo. To je bio potpuno anarhični i neprimereni Vivaldi – ali je valjda ovo carnasialesco izvođenje zvučalo ubedljivo i vitalno, nimalo muzejski.
No, BWV 82 – to je kantata koja počinje onim Bahovim više puta korišćenim molskim, postupnim incipitom – koji svoju najpoznatiju formu nalazi u sopranskoj ariji trećeg dela Pasije po Mateji. To je kantata koja u toj početnoj ariji, osvaja koliko melodijom, toliko i orkestarskim partom, tim “gibajućim” pokretom, onim “visoko dramatskim” kod Baha – a to visoko dramatsko kod njega jeste, za mene, ono teatralizovano mimo scene. No, ono što je interesnatno u ovom izvođenju jeste susret. Sa jedne strane, mali, ali vitalni zvuk italijanskog orkestra, sa druge “overwhelming” tenor Bostridža. A opet, kod samog Bostridža susret između melodijske deonice koja je apstraktna figura, “s onu stranu scene”, i njegovog izvođenja suštinski vezanog za tradiciju nemačkog lida. Dakle, akcentuacija deonice (i teksta) ide shodno logici lida – dakle, dešava se na sceni građanske “kamerne” tragedije, a ne na sceni kongregacijske zajednice. To je čudno. To je ono što me tera da slušam Bostridža prilično tiho, jer ako čujem te akcente, hiperborejska monumetalnost, se konačno, probija do skrušenog luternaskog majstora. Za mene je to s vremena na vreme nepodnošljivo, gotovo perverzno.
Jer kao i za Glena Gulda, veza između Baha i modernosti, mora da preskoči romantičarsku perspetkivu. Odnosno, romnatizmu se možemo vraćati jedino kao kompozicionom problemu, ne kao ideološkom izvorištu. I na taj način, moderni “subjekt” može dobiti još jednu mogućnost – kroz visoki tehnicizam snimanja i manipulacije solidnim analognim objektom dolazi se do “misticizma” auditivnog.
Tuesday, February 21, 2006
Foucault
Psihijatrijska moć
28.11.1973. (I deo)
Posle tri predavanja u kojima Fuko postavlja problematiku disciplinskog dispozitiva, u četvrtom obraćanju problemu psihijatrijske i/ili disciplinske on se opredeljuje za mapiranje istorije ove kapilarne, rubne moći unutar “makrofizike” suvereniteta.
Disciplinski dispozitiv nije nastalo, kako bi se to na prvi pogled moglo zaključiti, u periodu neposredno pre i posle francuske revolucije – onda kada se savremeni politički subjekt “moderni” subjekt pomalja kao pravilo.
Postoji nekolik značajnih uporišta na koje se Fuko oslanja, a prva od tih ostrva disciplinskh dispozitiva su verske zajednice, kako one redovničke, tako i one spontano nastale, bez crkvenog odobrenja i pravila.
Priroda ovih verskih zajednica je dvostruka (u periodu od srednjeg veka do XVI veka) – sa jedne strane je njihova delovanje suglasno obrascima feudalnog i monarhijskog sistema, a sa druge oni imaju kritičku ulogu koja se tom sistemu suprotstavlja i koja ga menja.
Značajan trenutak u toj istoriji verskih zajednica (i na to ću se osvrnuti samo kratko) jeste transformacija koja se desila unutar benediktinskog reda –kada cisterciti (po opatiji CIteaux) osnivaju svoja bratstva kao odgovor na klinijevsku paradigmu koja je u međuvremenu preuzela sve prerogative feudalnog suvereniteta (o klinijevskoj reformi Fuko će održati predavanja deset godina kasnije, dakle 1983/84 godine pod nazivom “Vladanje sobom i drugima: hrabrost istine”).
Kako je izgledala ta cistercitska reforma – u uvođenju discipline (koja se uvek smatrala zaboravljenom, starešinski primarnom, na koju se vraća), pravilu siromaštva, hijerarhijskom sistemu, pravilu poslušnosti, rada, sistemu beleženja i računovodstva. Dakle, dolazi do promena u ekonomskim ,sociljalnim i drugim odnosima koje nose određenu političku težinu i na tako slamaju neke od elemenata feudalnog sistema (slična logika leži i iza stvaranja četiri prosjačka reda u XII veku, kao i u pojavi jezuita). Za Fukoa, ova mesta disciplinskih dispozitiva ostaju sporedna i tokom XVI, veka dok u sledeća dva stoleća, oni parazitiraju nad društvom, postajući pri tom primetno ono što bi se moglo nazvati “disciplinskim društvom”.
Uporišne tačke koji su omogućili ovo “parazitiranje” disciplinskih dispozitiva su nekolike – to je pre svega upad u šklosku omladinu koja je sve do preloma XV/XVI vek zadžala svoju samostalnost, nasleđenu od srednjovekovne golijardske tradicije. Ova nemirna grupa, odnosno njeno discipliniranje predstavljalo je jedan od prvih uspeha i mesta širenja disciplinskog sistema. “Kolonizacija omladine” kako je zove Fuko imala je polaznu tačku u “Braći zajedničkog života”, laičkom, asketskom verskom redu nastalom u Flandriji u XIV veku. Njihov kolektivni asketizam počivao je na pedagoškoj matrici po kojoj je moguće, savlađujući određeni broj nužnih stupnjeva, nešto naučiti, odnosno napredovati u vremenu. Kako kaže Fuko “sparivanje vreme-napredak karakteristično je za asketsku vežbu, a biće takođe karakteristično i za pedagošku praksu”. Novina j bila u tome što su “Brača zajedničkog života” osnovala jednu od najaktivnijih pedagoških zajednica, koja je se zasnivala na načelu asketske/pedagoške vežbe. Ukidajući mešanje univerzitetske populacije i naroda (golijardi) i stavljajući pojedinca u povlašćenu, odvojenu pedagošku zajednicu (modelovanu na samostanskom modelu) pojedinac je pod stalnim rukovodstvom nekoga ko mu je zaštitnik, vođa njegovog asketskog/intelektulanog puta, i to u različitim etapa različitim nadzornicima. Fuko primećuje, i to je interesantano mesto, da je princip dekurija (grupa od desetorice pod jednim rukovodiocem) koja je bila praktikovana kod “Braće zajedničkog života” moguće preuzeta iz organizacije rimske vojske – tako da se asketski i samostanski model spajaju u instrument kolonizacije omladine.
Drugi, odlučujući oblik desiciplinskih dispozitiva se vidi u kolonizaciji – i to uobičajenom značenju ove reči – u kolonizaciji naroda. Po Fukou, proces disciplinovanja kolonizovanih naroda je tekao, diskretno, marginalno i “paraleleno u odnosu na ropstvo”. Tu je primer jezuitskog delovanja na prostoru Južne Amerike, primer republike Gvaranije, u kome je svaki segement života domorodačkog stanovništva, a pre svega njihovo vreme i navike bilo nadzirano i upravljano sistemom kazni. Posle kolonizacije omladine, drugih naroda, treći tip disciplinovanja primenjen je na unutrašnju kolonizaciju “polusveta” – prosjaka, skitnica, delikvenata, prostitutki. Na sve ove grupe primenjuje se disciplinski poredak crkvenih redova - tako da se “spoljna verzija redovničkih disciplina tako postepeno primenjuje na sektore društvenog sistema koji su sve manje marginalni, a sve bliži centru”.
Pored ovih zrcaljenja redovničke discipline tu su još i relativno samostalni disciplinski dispozitivi vojske i radničke klase. Dakle, ovu unutrašnju i spoljašnju kolonizaciju disciplinskim praksama karakterišu: “prostorno fiksiranje, optimalno crpljenje vremena, primena i crpljenje telesnih snaga propisivanjem gestova, ponašanja i pažnje, ustanovljavnjem stalnog nadzora i neposredne kaznene moći...”
Po Fukou iz cilj postavljanja ovih disciplinskih dispozitiva jeste akumulacija ljudi, koja je tekla naporedo sa akumulacijom kapitala. Pred nama inžinjering ljudskog društva kome je za cilj da svki pojedinac bude upotrebljiv - i to ne tako da svako bude upotrebljen, već da svako ima svoju funkciju (čak i nezaposleni koji omućavaju održavanje niskih cena rada, itd). Zatim, potrebno da je “pojedinci budu upotrebljivi u samom njihovom mnoštvu”, odosno kako to kaže Fuko “da snaga koju proizvodi mnoštvo pojedinačnih radnih snaga bude bar jednaka i, ukoliko je moguće, veća od zbira pojedinalnih snaga”. To dovodi do akumulacije vremena i preraspodele vremena.
U tom smislu disciplinski dispozitivi se mogu smatrati taktikom, a ne taksonomijskom aktivnošću – upravo taktikom kojom se ljudske pojedinačnosti preaspodeljuju u vremenu zarad ekonomsko/prozivofnog procesa. Ta taktika, čije je ime disciplina, pobedila je stare taksonomije koje su činile osnovu empirijskog znanja i dovela do stvaranja moderne “nauke o čoveku” i na određeni način izmenili znanja o čoveku, problemu vremena itd..A disciplina se upravo nalazi u osnovi onoga što Fuko istražuje u svojoj seriji predavanja – u psihijatrijskoj praksi/moći.
.....
Psihijatrijska moć
28.11.1973. (I deo)
Posle tri predavanja u kojima Fuko postavlja problematiku disciplinskog dispozitiva, u četvrtom obraćanju problemu psihijatrijske i/ili disciplinske on se opredeljuje za mapiranje istorije ove kapilarne, rubne moći unutar “makrofizike” suvereniteta.
Disciplinski dispozitiv nije nastalo, kako bi se to na prvi pogled moglo zaključiti, u periodu neposredno pre i posle francuske revolucije – onda kada se savremeni politički subjekt “moderni” subjekt pomalja kao pravilo.
Postoji nekolik značajnih uporišta na koje se Fuko oslanja, a prva od tih ostrva disciplinskh dispozitiva su verske zajednice, kako one redovničke, tako i one spontano nastale, bez crkvenog odobrenja i pravila.
Priroda ovih verskih zajednica je dvostruka (u periodu od srednjeg veka do XVI veka) – sa jedne strane je njihova delovanje suglasno obrascima feudalnog i monarhijskog sistema, a sa druge oni imaju kritičku ulogu koja se tom sistemu suprotstavlja i koja ga menja.
Značajan trenutak u toj istoriji verskih zajednica (i na to ću se osvrnuti samo kratko) jeste transformacija koja se desila unutar benediktinskog reda –kada cisterciti (po opatiji CIteaux) osnivaju svoja bratstva kao odgovor na klinijevsku paradigmu koja je u međuvremenu preuzela sve prerogative feudalnog suvereniteta (o klinijevskoj reformi Fuko će održati predavanja deset godina kasnije, dakle 1983/84 godine pod nazivom “Vladanje sobom i drugima: hrabrost istine”).
Kako je izgledala ta cistercitska reforma – u uvođenju discipline (koja se uvek smatrala zaboravljenom, starešinski primarnom, na koju se vraća), pravilu siromaštva, hijerarhijskom sistemu, pravilu poslušnosti, rada, sistemu beleženja i računovodstva. Dakle, dolazi do promena u ekonomskim ,sociljalnim i drugim odnosima koje nose određenu političku težinu i na tako slamaju neke od elemenata feudalnog sistema (slična logika leži i iza stvaranja četiri prosjačka reda u XII veku, kao i u pojavi jezuita). Za Fukoa, ova mesta disciplinskih dispozitiva ostaju sporedna i tokom XVI, veka dok u sledeća dva stoleća, oni parazitiraju nad društvom, postajući pri tom primetno ono što bi se moglo nazvati “disciplinskim društvom”.
Uporišne tačke koji su omogućili ovo “parazitiranje” disciplinskih dispozitiva su nekolike – to je pre svega upad u šklosku omladinu koja je sve do preloma XV/XVI vek zadžala svoju samostalnost, nasleđenu od srednjovekovne golijardske tradicije. Ova nemirna grupa, odnosno njeno discipliniranje predstavljalo je jedan od prvih uspeha i mesta širenja disciplinskog sistema. “Kolonizacija omladine” kako je zove Fuko imala je polaznu tačku u “Braći zajedničkog života”, laičkom, asketskom verskom redu nastalom u Flandriji u XIV veku. Njihov kolektivni asketizam počivao je na pedagoškoj matrici po kojoj je moguće, savlađujući određeni broj nužnih stupnjeva, nešto naučiti, odnosno napredovati u vremenu. Kako kaže Fuko “sparivanje vreme-napredak karakteristično je za asketsku vežbu, a biće takođe karakteristično i za pedagošku praksu”. Novina j bila u tome što su “Brača zajedničkog života” osnovala jednu od najaktivnijih pedagoških zajednica, koja je se zasnivala na načelu asketske/pedagoške vežbe. Ukidajući mešanje univerzitetske populacije i naroda (golijardi) i stavljajući pojedinca u povlašćenu, odvojenu pedagošku zajednicu (modelovanu na samostanskom modelu) pojedinac je pod stalnim rukovodstvom nekoga ko mu je zaštitnik, vođa njegovog asketskog/intelektulanog puta, i to u različitim etapa različitim nadzornicima. Fuko primećuje, i to je interesantano mesto, da je princip dekurija (grupa od desetorice pod jednim rukovodiocem) koja je bila praktikovana kod “Braće zajedničkog života” moguće preuzeta iz organizacije rimske vojske – tako da se asketski i samostanski model spajaju u instrument kolonizacije omladine.
Drugi, odlučujući oblik desiciplinskih dispozitiva se vidi u kolonizaciji – i to uobičajenom značenju ove reči – u kolonizaciji naroda. Po Fukou, proces disciplinovanja kolonizovanih naroda je tekao, diskretno, marginalno i “paraleleno u odnosu na ropstvo”. Tu je primer jezuitskog delovanja na prostoru Južne Amerike, primer republike Gvaranije, u kome je svaki segement života domorodačkog stanovništva, a pre svega njihovo vreme i navike bilo nadzirano i upravljano sistemom kazni. Posle kolonizacije omladine, drugih naroda, treći tip disciplinovanja primenjen je na unutrašnju kolonizaciju “polusveta” – prosjaka, skitnica, delikvenata, prostitutki. Na sve ove grupe primenjuje se disciplinski poredak crkvenih redova - tako da se “spoljna verzija redovničkih disciplina tako postepeno primenjuje na sektore društvenog sistema koji su sve manje marginalni, a sve bliži centru”.
Pored ovih zrcaljenja redovničke discipline tu su još i relativno samostalni disciplinski dispozitivi vojske i radničke klase. Dakle, ovu unutrašnju i spoljašnju kolonizaciju disciplinskim praksama karakterišu: “prostorno fiksiranje, optimalno crpljenje vremena, primena i crpljenje telesnih snaga propisivanjem gestova, ponašanja i pažnje, ustanovljavnjem stalnog nadzora i neposredne kaznene moći...”
Po Fukou iz cilj postavljanja ovih disciplinskih dispozitiva jeste akumulacija ljudi, koja je tekla naporedo sa akumulacijom kapitala. Pred nama inžinjering ljudskog društva kome je za cilj da svki pojedinac bude upotrebljiv - i to ne tako da svako bude upotrebljen, već da svako ima svoju funkciju (čak i nezaposleni koji omućavaju održavanje niskih cena rada, itd). Zatim, potrebno da je “pojedinci budu upotrebljivi u samom njihovom mnoštvu”, odosno kako to kaže Fuko “da snaga koju proizvodi mnoštvo pojedinačnih radnih snaga bude bar jednaka i, ukoliko je moguće, veća od zbira pojedinalnih snaga”. To dovodi do akumulacije vremena i preraspodele vremena.
U tom smislu disciplinski dispozitivi se mogu smatrati taktikom, a ne taksonomijskom aktivnošću – upravo taktikom kojom se ljudske pojedinačnosti preaspodeljuju u vremenu zarad ekonomsko/prozivofnog procesa. Ta taktika, čije je ime disciplina, pobedila je stare taksonomije koje su činile osnovu empirijskog znanja i dovela do stvaranja moderne “nauke o čoveku” i na određeni način izmenili znanja o čoveku, problemu vremena itd..A disciplina se upravo nalazi u osnovi onoga što Fuko istražuje u svojoj seriji predavanja – u psihijatrijskoj praksi/moći.
.....
Friday, February 17, 2006
Philippe Lacoue-Labarthe
La Poèsie comme expérience (1986)
Poetry as experience (1999)
Studija Filipa Laku-Labarta Poezija kao iskustvo jeste, primarno, posvećena poeziji Paula Celana. Ipak, pred nama nije esej o poetskom predlošku, već filozofsko razmatranje o poziciji subjekta i o nemogućnosti jezika, a posebno “poetskog jezika” da obezbedi konačnu potvrdu subjekta i realiteta iskustva subjekta.
Pođimo redom.
Na početku teksta navedene su dve Celanove pesme – Tibingen, Janura i Totnauberg. Na prvi pogled zajednički su im naslovi koji ukazuju na toponime, ali za svakog ko poznaje istoriju nemačke poezije i filozofije modernog doba, ovo nisu obični toponimi. Tibingen, odnosno tibingenški toranj je vezan za Hederlina, a Totnauberg za Hajdegera. Tako, pored Celana, u fokus ulaze ova dva “junaka” nemačke misli koji svako na svoj način, a opet nastavljajući se jedno na drugo, svojim delom (i životom) dodiruju pitanja, vremena, jezika, znanja (techne) i uspostavljanja modernog subjekta. Laku-Labart kaže: “...kako to Hajdeger govori zadatak mišljenja. A to mišljenje mora da ponovo inauguriše istoriju, da ponovi otvori mogućnost sveta, i da utre put za neočekivani, nepredvidivi dolazak boga.”
Francuski teoretičar iz ove teze izvodi sledeće zaključke:
1) ovaj način mišljenja istorije je inherentno nemački i proizilazi neobične nemačke aspiracije koja se naslanja na sličnost nemačkog i starogrčkog, na autentični govor Grčke o Grčkoj. Iz ovoga proizilazi da je u Nemčkoj na najakutniji način postavljeno pitanje identiteta i jedinstvenosti naroda, kako to kaže Laku-Labart.
2) Celan, iako poreklom Jevrejin iz Bukovine, je rođen na rubu nemačkog govornog područja – njegova je nacionalnost, stoga, nemačka, ali ona rubna. Stoga je Celanov jezik, jezik drugog “bez drugog sa kojim bi se poredio. Svi drugi jezici su bili nužno lateralni za Celana, on je bio veliki prevodilac.”
3) Po Celanu, upravo je danas (heute) Nemačka ta sa kojom/uz pomoć koje treba razjasniti stvari. I to ne samo zbog toga što “je Celan postao žrtvom Nemačke helenske hiperborjeske utopije, već...što je zločin utopije trnasofrmisan u odgovor, u rešenje. On je po Laku-Labartu možda jedina osoba koja je svedok pitaja Ko smo mi (još danas)?
4) Uništenje/eksterminacija je omogućila u svojoj “nepodnošljivoj banalonosti” pojavu post-Aušvic doba. A to doba je isto toliko banalno (na kraju nousa, logosa, ratia) i oslanja se na uvid da je ubistvo/eliminacija prva stvar koja nam omogućava sredstvo indetifikacije. Tako se ovo naše doba karateriše “kancerom subjekta”, bilo na nivou individue ili mase. Stoga, svaka produkcija umetnosti (kao patosa, kao odgovora, kao spasa) jeste potpuno neprihvatljiva.
I ovde, sada, navodim pitanje koje stoji na početku Laku-Labartove studije: “Da li je Celan mogao da situira ne sebe, već nas vis-à-vis toga?Da li poezija to može? Ako da, koja poezija, ili bolje, šta od poezije?To moje pitanje je daleko (udaljeno mnogim slojevima....) od ponavljanja Hederlinovog pitanja: Wozu Dichter? Čemu, stvarno?
La Poèsie comme expérience (1986)
Poetry as experience (1999)
Studija Filipa Laku-Labarta Poezija kao iskustvo jeste, primarno, posvećena poeziji Paula Celana. Ipak, pred nama nije esej o poetskom predlošku, već filozofsko razmatranje o poziciji subjekta i o nemogućnosti jezika, a posebno “poetskog jezika” da obezbedi konačnu potvrdu subjekta i realiteta iskustva subjekta.
Pođimo redom.
Na početku teksta navedene su dve Celanove pesme – Tibingen, Janura i Totnauberg. Na prvi pogled zajednički su im naslovi koji ukazuju na toponime, ali za svakog ko poznaje istoriju nemačke poezije i filozofije modernog doba, ovo nisu obični toponimi. Tibingen, odnosno tibingenški toranj je vezan za Hederlina, a Totnauberg za Hajdegera. Tako, pored Celana, u fokus ulaze ova dva “junaka” nemačke misli koji svako na svoj način, a opet nastavljajući se jedno na drugo, svojim delom (i životom) dodiruju pitanja, vremena, jezika, znanja (techne) i uspostavljanja modernog subjekta. Laku-Labart kaže: “...kako to Hajdeger govori zadatak mišljenja. A to mišljenje mora da ponovo inauguriše istoriju, da ponovi otvori mogućnost sveta, i da utre put za neočekivani, nepredvidivi dolazak boga.”
Francuski teoretičar iz ove teze izvodi sledeće zaključke:
1) ovaj način mišljenja istorije je inherentno nemački i proizilazi neobične nemačke aspiracije koja se naslanja na sličnost nemačkog i starogrčkog, na autentični govor Grčke o Grčkoj. Iz ovoga proizilazi da je u Nemčkoj na najakutniji način postavljeno pitanje identiteta i jedinstvenosti naroda, kako to kaže Laku-Labart.
2) Celan, iako poreklom Jevrejin iz Bukovine, je rođen na rubu nemačkog govornog područja – njegova je nacionalnost, stoga, nemačka, ali ona rubna. Stoga je Celanov jezik, jezik drugog “bez drugog sa kojim bi se poredio. Svi drugi jezici su bili nužno lateralni za Celana, on je bio veliki prevodilac.”
3) Po Celanu, upravo je danas (heute) Nemačka ta sa kojom/uz pomoć koje treba razjasniti stvari. I to ne samo zbog toga što “je Celan postao žrtvom Nemačke helenske hiperborjeske utopije, već...što je zločin utopije trnasofrmisan u odgovor, u rešenje. On je po Laku-Labartu možda jedina osoba koja je svedok pitaja Ko smo mi (još danas)?
4) Uništenje/eksterminacija je omogućila u svojoj “nepodnošljivoj banalonosti” pojavu post-Aušvic doba. A to doba je isto toliko banalno (na kraju nousa, logosa, ratia) i oslanja se na uvid da je ubistvo/eliminacija prva stvar koja nam omogućava sredstvo indetifikacije. Tako se ovo naše doba karateriše “kancerom subjekta”, bilo na nivou individue ili mase. Stoga, svaka produkcija umetnosti (kao patosa, kao odgovora, kao spasa) jeste potpuno neprihvatljiva.
I ovde, sada, navodim pitanje koje stoji na početku Laku-Labartove studije: “Da li je Celan mogao da situira ne sebe, već nas vis-à-vis toga?Da li poezija to može? Ako da, koja poezija, ili bolje, šta od poezije?To moje pitanje je daleko (udaljeno mnogim slojevima....) od ponavljanja Hederlinovog pitanja: Wozu Dichter? Čemu, stvarno?
Thursday, February 16, 2006
Foucault
Psihijatrijska moć
21.11.1973.
Treće predavanje Fuko posvećuje dobu klasične psihijatrije koje je trajalo od 1850 – 1930 godine, “polazeći od diskursa koji je smatrala diskursom istine”, a koji je oličen u neophodnosti institucije azile i preraspodele moći unutar nje. Posle ovog perioda nastaje institucionalna kritika psihijatrije, okvirno u periodu od 1930-1940. godine, kada se signaliziraju dva problema – nasilje medicinske moći i posledice neznanja.Za Fukoa se kao centralan problem ističe problem moći, odnosno disciplinske moći koja je već mapirana u slučaju Džordža III. Da rekapituliram: disicplinska moć jeste ona kapilarna, rubna moć kojom država ili bilo koja druga “velika” moć utiče na telo pojedinca. To je po Fukou “sinaptički kontakt telo-moć”.
Tekst u kome se disciplinska moć najočiglednije manifestuje jeste Bentamov “Panoptikon” iz 1791.godine jer se u ovom delu daje politička i tehnička formula disciplinske moći. Fuko smatra da mehanizam psihijatrije treba posmatrati prvenstveno iz rakursa analize disciplinske moći. Disciplinska moć je odnela prevagu nad jednom drugom moći sa kojom se dugo istorijski preplitala - a to je moć suvereniteta.
Moć suvereniteta se vezuje za sistem asimetričnih odnosa (između suverena i podanika), u kome suveren uzima, ali istovremeno pravi trošak, koji je istovremeno na grbači podanika. Drugo, odnos suverenitet se bazira na nekom prvenstvu u vremenu – to je primer božanskog prava ili nekakva pobeda. Suverenitet se tako, mora s vremena na vreme reaktualizovati kroz ceremoniju, ili kroz koji drugi narativ. Takođe, iako se odnosi unutar suvereniteta smatraju večnim, oni su takođe, po Fukou, ranjivi i skloni pucanju, Zbog toga pored obrednih postupaka, kao naličje suvereniteta stoji nasilje, odnosno rat. Odnosi suvereniteta su “neizotopni”, kaže Fuko. Odnosno, hijerarhijski odnosi suvereniteta su raznoliki i nelinearn i nemoguće ih je definisati u jedinstven sistem (iako se vezuju za bazicni odnos suveren i manje jedinice, bilo da je to porodica, žitalj, ali i zemlja, drum, mlin, stoga su i suvereni raznoliki).
Iz ovoga sledi da suverenitet se, gotovo nikada ne tiče pojedinca, onog izdvojenog tela pojedinačnog čoveka. Suverenitet se gotovo uvek primenjuje na veću grupu ljudi “na porodice, korisnike ili naprotiv na delove, vidove jeidnke, somatske pojedinačnosti”. Dakle, onoliko koliko je neka osoba pripadnik svog naroda, porodice, rase u tolikoj meri se nalazi u odnosima suverene moći. Stoga je određivanje jasne funkcije-subjekta za pojedinca u suverenitetu “moguće samo na isprekidan, uzgredan način, s vremena na vreme, na primer u ceremonijama”. Suverenitet zanemaruje telesne pojedinačnosti – subjekta pojedinca. S druge strane, na drugoj strani suvereniteta, ka vrhu zamišljene i kompleksne piramide, dakle u blizini vrhovnog suverena, individualizacija je očigledna i poželjna. Po Fukou, “neidividualizacije elemenata na koje se primenjuje odnos suvereniteta podrazumeva individualnost suverena”. Opet to individualno telo suverena mora da bude dvostruko i to je upravo fenomen koji je Kantorovic proučavao u “ Dva kraljeva tela”. I pošto individualno telo, somatsko telo kralja umre, ono mora da nastavi da živi, da traje i da u sebi sakuplja sve odnose suvereniteta. Stoga, “odnos suvereniteta stavlja u vezu, primenjuje nešto kao političku moć nad telom, ali nikada ne ističe pojedinca”.
Sa disciplinskom moći je suprtno - njoj je cilj upis na telu pojedinca i zanemarivanje makrofizike vladanja. Kako to Fuko kaže, potpuno suprotno navedenim karateristikama suvereniteta, disciplinska moć teži “da bude kompletno osvajanje tela, gestova, vremena, ponašanja pojedinca. Ona uzima telo, a ne proizvod; ona zahvata celinu vremena, a ne usluge”.
Fuko u daljem toku teksta analizira pojavu vojničke discipline krajem XVII i tokom XVIII veka. Iz posmtranja pretavaranja vojske iz skupine privilegovanih vitezova, u ono što prepoznajemo kao modernu vojsku – bojnu ljudsku moć sastavljenu od disciplinovanih pojedinaca, Fuko izvodi zaključak o sveobuhvatnoj i neprestajnoj kontroli pojedinca, kao posledice i cilj disciplinske moći, koja zaokuplja celo vreme i sve mogućnosti pojedinca. Disiciplina mora biti nešto što ide samo po sebi, nešto što nosi odlike “genetičkog kontinuiteta”. To se postiže vežbanjem koje je progresivno i koje osvaja sve novo i novo usavršavanje discipline.
Paralelno sa vežbanjem, disciplinska moć se u svojoj neprekidnosti uspostavlja uz pomoć primene pisanja i zapoisivanja. Ili kako to Fuko kaže “tela, ponašanja, diskursi ljudi se postepeno opkoljavaju tkivom pisanja, nekom vrstom grafičke plazme koja ih upisuje, kodira, prnosi duž hijerarhijske skale da ih najzad centralizuje”. Posledica toga je “centralizovana i shematizovana individualizacija.
Fuko kao primere ovog postupka navodi ne samo vojne zapise o regrutima, nego i nastanak detaljnih policijskih dosijea. Međutim tu su i pravilnici u majsotrskim radionicama (kao što je bila ona Goblenova), koji postavljaju uslove (a ne samo stvaranje majstorskog rada-produkta) koji se moraju ispuniti, ocenjivanje, da bi se smatrali majstorima svog zanata.
Vidljivost koja se postiže ovim sistemima garantuje izuzetnu brzinu intervenecije disciplinske moći. Ako je naličje suvereniteta bio rat, odna disciplinska moć svoju sveprisutnost oblikuje kroz sistem kazni – koje se ne zadovoljavaju da deluju s vremena na vreme, već stalno i na mikronivou.
Disciplinska moć mora biti u stanju da detektuje određeno ponašanje ili određeni gest čak i pre nego što će se ona usitinu desiti i da bude spremna da interveniše. kako Fuko kaže: “u domenu onog što je virtualnost, sklonost, volja, na nivou onoga što je duša”. Po Fukou, iz disicplinske moći nastaje koncept duše koji je različit odo onoga što je pod dušom deifinisala hriščanska teorija i praksa.
Druga karakteristika disciplinske moći jeste njen panoptičko obeležje – apolutna i stalna vidljivost koja okružuje pojedinca. Tu je i izotopija elementa adisciplinske moći (za razliku od suvereniteta), gde svaki element ima svoju jasnu funkciju i poziciju. Njegova hijerarhijska pozicija se može pomerati u sistemu kontinuiteta, ali i različite sistemi imaju onaj zajednički imenitelj koji čini da vrednovanje, odnosno međusobno uzglabljianje postaje moguće. Izotopija različitih sistema (vojnog, policijskog, civilnog) je gotovo apsolutna.
Ovde se pojavljuje jedna zanimljiva i za moderno doba možda i presudna karakteristika disciplinske moći, a to je da uvek postoji ostatak, nešto što je neklasifikovano, neprilagođeno, izvan zakona. Fiuko kaže: “za disciplinske sisteme karakterističan je trajni rad za normu u anomiju”.
Suprotno sistemu suvereniteta, disicplinski sistem teži ka što većoj individualizaciji osnove, dok prema vrhu se ta individualizacija gubi – ostaju samo funkcije koje obavljaju dužnosti funkcionisanja disciplinskog sistema. Fuko kaže: “disciplinska moć, a ovo je bez sumnje njeno osnovno svojstvo, proizvodi podjarmljena tela, tačno proključujuči funkciju-subjekt uz telo”.
Pojedinac, individua, subjekat jeste proizvod/rezultat kačenja političke moć na telo pojedinca, kroz kaplirani mehanizam disciplinske moći. Telo je “subjetivizovano”, normalizovano, psihologizovano.
U stvari, kako to Fuko zapaža, postoji jedna sutplina igra između pravnog pojedinca – sile koju niko ne može saustaviti i koji je iznad svih pravila i disciplinske tehnologije koja tog pojedinca stavlja u istorijsku i prozivnodu realnost političkih odnosa. Tako nastaje ono što zovemo Čovekom, u XIX i XX veku, u toj oscliaciji između pravnog i disicplinskog pojedinca, a koji se preliva i an igru između društvenog i humanističkog diskursa o tom čoveku/pojedincu/subjektu.
Psihijatrijska moć
21.11.1973.
Treće predavanje Fuko posvećuje dobu klasične psihijatrije koje je trajalo od 1850 – 1930 godine, “polazeći od diskursa koji je smatrala diskursom istine”, a koji je oličen u neophodnosti institucije azile i preraspodele moći unutar nje. Posle ovog perioda nastaje institucionalna kritika psihijatrije, okvirno u periodu od 1930-1940. godine, kada se signaliziraju dva problema – nasilje medicinske moći i posledice neznanja.Za Fukoa se kao centralan problem ističe problem moći, odnosno disciplinske moći koja je već mapirana u slučaju Džordža III. Da rekapituliram: disicplinska moć jeste ona kapilarna, rubna moć kojom država ili bilo koja druga “velika” moć utiče na telo pojedinca. To je po Fukou “sinaptički kontakt telo-moć”.
Tekst u kome se disciplinska moć najočiglednije manifestuje jeste Bentamov “Panoptikon” iz 1791.godine jer se u ovom delu daje politička i tehnička formula disciplinske moći. Fuko smatra da mehanizam psihijatrije treba posmatrati prvenstveno iz rakursa analize disciplinske moći. Disciplinska moć je odnela prevagu nad jednom drugom moći sa kojom se dugo istorijski preplitala - a to je moć suvereniteta.
Moć suvereniteta se vezuje za sistem asimetričnih odnosa (između suverena i podanika), u kome suveren uzima, ali istovremeno pravi trošak, koji je istovremeno na grbači podanika. Drugo, odnos suverenitet se bazira na nekom prvenstvu u vremenu – to je primer božanskog prava ili nekakva pobeda. Suverenitet se tako, mora s vremena na vreme reaktualizovati kroz ceremoniju, ili kroz koji drugi narativ. Takođe, iako se odnosi unutar suvereniteta smatraju večnim, oni su takođe, po Fukou, ranjivi i skloni pucanju, Zbog toga pored obrednih postupaka, kao naličje suvereniteta stoji nasilje, odnosno rat. Odnosi suvereniteta su “neizotopni”, kaže Fuko. Odnosno, hijerarhijski odnosi suvereniteta su raznoliki i nelinearn i nemoguće ih je definisati u jedinstven sistem (iako se vezuju za bazicni odnos suveren i manje jedinice, bilo da je to porodica, žitalj, ali i zemlja, drum, mlin, stoga su i suvereni raznoliki).
Iz ovoga sledi da suverenitet se, gotovo nikada ne tiče pojedinca, onog izdvojenog tela pojedinačnog čoveka. Suverenitet se gotovo uvek primenjuje na veću grupu ljudi “na porodice, korisnike ili naprotiv na delove, vidove jeidnke, somatske pojedinačnosti”. Dakle, onoliko koliko je neka osoba pripadnik svog naroda, porodice, rase u tolikoj meri se nalazi u odnosima suverene moći. Stoga je određivanje jasne funkcije-subjekta za pojedinca u suverenitetu “moguće samo na isprekidan, uzgredan način, s vremena na vreme, na primer u ceremonijama”. Suverenitet zanemaruje telesne pojedinačnosti – subjekta pojedinca. S druge strane, na drugoj strani suvereniteta, ka vrhu zamišljene i kompleksne piramide, dakle u blizini vrhovnog suverena, individualizacija je očigledna i poželjna. Po Fukou, “neidividualizacije elemenata na koje se primenjuje odnos suvereniteta podrazumeva individualnost suverena”. Opet to individualno telo suverena mora da bude dvostruko i to je upravo fenomen koji je Kantorovic proučavao u “ Dva kraljeva tela”. I pošto individualno telo, somatsko telo kralja umre, ono mora da nastavi da živi, da traje i da u sebi sakuplja sve odnose suvereniteta. Stoga, “odnos suvereniteta stavlja u vezu, primenjuje nešto kao političku moć nad telom, ali nikada ne ističe pojedinca”.
Sa disciplinskom moći je suprtno - njoj je cilj upis na telu pojedinca i zanemarivanje makrofizike vladanja. Kako to Fuko kaže, potpuno suprotno navedenim karateristikama suvereniteta, disciplinska moć teži “da bude kompletno osvajanje tela, gestova, vremena, ponašanja pojedinca. Ona uzima telo, a ne proizvod; ona zahvata celinu vremena, a ne usluge”.
Fuko u daljem toku teksta analizira pojavu vojničke discipline krajem XVII i tokom XVIII veka. Iz posmtranja pretavaranja vojske iz skupine privilegovanih vitezova, u ono što prepoznajemo kao modernu vojsku – bojnu ljudsku moć sastavljenu od disciplinovanih pojedinaca, Fuko izvodi zaključak o sveobuhvatnoj i neprestajnoj kontroli pojedinca, kao posledice i cilj disciplinske moći, koja zaokuplja celo vreme i sve mogućnosti pojedinca. Disiciplina mora biti nešto što ide samo po sebi, nešto što nosi odlike “genetičkog kontinuiteta”. To se postiže vežbanjem koje je progresivno i koje osvaja sve novo i novo usavršavanje discipline.
Paralelno sa vežbanjem, disciplinska moć se u svojoj neprekidnosti uspostavlja uz pomoć primene pisanja i zapoisivanja. Ili kako to Fuko kaže “tela, ponašanja, diskursi ljudi se postepeno opkoljavaju tkivom pisanja, nekom vrstom grafičke plazme koja ih upisuje, kodira, prnosi duž hijerarhijske skale da ih najzad centralizuje”. Posledica toga je “centralizovana i shematizovana individualizacija.
Fuko kao primere ovog postupka navodi ne samo vojne zapise o regrutima, nego i nastanak detaljnih policijskih dosijea. Međutim tu su i pravilnici u majsotrskim radionicama (kao što je bila ona Goblenova), koji postavljaju uslove (a ne samo stvaranje majstorskog rada-produkta) koji se moraju ispuniti, ocenjivanje, da bi se smatrali majstorima svog zanata.
Vidljivost koja se postiže ovim sistemima garantuje izuzetnu brzinu intervenecije disciplinske moći. Ako je naličje suvereniteta bio rat, odna disciplinska moć svoju sveprisutnost oblikuje kroz sistem kazni – koje se ne zadovoljavaju da deluju s vremena na vreme, već stalno i na mikronivou.
Disciplinska moć mora biti u stanju da detektuje određeno ponašanje ili određeni gest čak i pre nego što će se ona usitinu desiti i da bude spremna da interveniše. kako Fuko kaže: “u domenu onog što je virtualnost, sklonost, volja, na nivou onoga što je duša”. Po Fukou, iz disicplinske moći nastaje koncept duše koji je različit odo onoga što je pod dušom deifinisala hriščanska teorija i praksa.
Druga karakteristika disciplinske moći jeste njen panoptičko obeležje – apolutna i stalna vidljivost koja okružuje pojedinca. Tu je i izotopija elementa adisciplinske moći (za razliku od suvereniteta), gde svaki element ima svoju jasnu funkciju i poziciju. Njegova hijerarhijska pozicija se može pomerati u sistemu kontinuiteta, ali i različite sistemi imaju onaj zajednički imenitelj koji čini da vrednovanje, odnosno međusobno uzglabljianje postaje moguće. Izotopija različitih sistema (vojnog, policijskog, civilnog) je gotovo apsolutna.
Ovde se pojavljuje jedna zanimljiva i za moderno doba možda i presudna karakteristika disciplinske moći, a to je da uvek postoji ostatak, nešto što je neklasifikovano, neprilagođeno, izvan zakona. Fiuko kaže: “za disciplinske sisteme karakterističan je trajni rad za normu u anomiju”.
Suprotno sistemu suvereniteta, disicplinski sistem teži ka što većoj individualizaciji osnove, dok prema vrhu se ta individualizacija gubi – ostaju samo funkcije koje obavljaju dužnosti funkcionisanja disciplinskog sistema. Fuko kaže: “disciplinska moć, a ovo je bez sumnje njeno osnovno svojstvo, proizvodi podjarmljena tela, tačno proključujuči funkciju-subjekt uz telo”.
Pojedinac, individua, subjekat jeste proizvod/rezultat kačenja političke moć na telo pojedinca, kroz kaplirani mehanizam disciplinske moći. Telo je “subjetivizovano”, normalizovano, psihologizovano.
U stvari, kako to Fuko zapaža, postoji jedna sutplina igra između pravnog pojedinca – sile koju niko ne može saustaviti i koji je iznad svih pravila i disciplinske tehnologije koja tog pojedinca stavlja u istorijsku i prozivnodu realnost političkih odnosa. Tako nastaje ono što zovemo Čovekom, u XIX i XX veku, u toj oscliaciji između pravnog i disicplinskog pojedinca, a koji se preliva i an igru između društvenog i humanističkog diskursa o tom čoveku/pojedincu/subjektu.
Tuesday, February 14, 2006
Foucault
Psihijatrijska moć
14.11.1973.
U drugom predavanju iz akademske 1973. Godine Fuko predstavlja ključan primer - istorijski trenutak u kome se pokazuje javno i nedvosmisleno moć disciplinske moći. To mesto jeste ludilo engleskog kralja Džordža III - pre svega njegov prvi veliki napad, izolacija i potonje izlečenje koje se dešavala u poslednjoj deceniji XVIII veka (ovo ludilo je koliko se danas može protumačiti bilo u stvari manifestacija porfirije, genetski prenosive bolesti jetre i krvnih zrnaca). Lečenje obolelog kralja dovodi njegove desakralizacije, kada se na mestu apsolutne vlasti pojavljuje disciplina. Disciplina je disperzivna, mrežna, razuđena moć nad pojedinačnim telom. Vladar je tako izolovan u sobu obloženu dušecima, a o njemu se brine samo par slugu koji imaju svu slobodu ophođena sa bolesnikom. Na primer, kada se kralj/ludak/bolesnik uneredi i tako svojom divljom snagom želi da ukalja vrhovnog predstavnika disciplinske moći – lekara, sluge su tu da ga operu, preobuku i tako disciplinuju. Evo primera: “ Jedan od paževa odmah bez reči ulazi u sobu, pojasom hvata ludaka koji je i sam u stanju odvratne prljavštine, silom ga obara na gomilu dušeka, skida ga, pere sunđerom, menja odeću,, pa dobacivši mu odvažan pogeld, izlazi da bi ponovo zauzeo svoje mesto”.
Pred nama se dešava prelaz suverene vlasti na jednu drugu koja je po Fukou “anonimna, mnogostruka, bleda bezbojna moć koju bih u suštini nazvao disciplinom”. Ova disciplina je, pak, nezainteresovana za ceo vladajući aprat, ona je okrenuta pokoravanju samog tela krlja/bolesnika/pojedinca. Sa jedne strane, tako, stoji divlja snaga kralja, a sa druge “vedra disciplina” slugu. Fuko primećuje da je u sceni pobune poludelog kralja protiv njegovog bivšeg lekara (predstavnika discipline) umazivanjem izmetom u stvari ponovljen gest pobune onih najnižih društevnih slojeva koji nmeaju ništa to svoje sopstvene snage, svog tela, svog života i koji na predstavnike feudalne vlasti bacaju šljunak i otpadke. Dakle, u tom trenutku suvereni vladar je savladan, njegovu krunu je svrgla neobična i nezaustavljiva moć, onih ljudi koji imaju moć nad kraljevim telom čineći ga ujedno i čistim i istinitim.
Fuko ovim primerom ispravlja grešku, kako sam kaže, koju je nparavio u Istoriji ludila – ovde se ne radi o nametanju porodičnog modela u psihijatriju, on će doći tek kasnije sa bavljenjem histerijom. Ne radi se dalje ni o ulogu istine u lečenje – ovde se ceo proces lečenja vrši bez upliva analize, opisa, naučnog pogleda. I što je najvažnije ovde se ne radi o pritisku institucije na pojedinca. Pred nama su elementi vlasti, ali ispremeštani, ukršetni i van svake institucije. Disciplinska moć se tako uspostavlja kao tip vlasti koji stoji suprotstavljen makrofizici suvereniteta. To je vlast koja sadrži ispremeštane, razotkrivene ili oštećene elemente političke/suverene vlasti. Na taj način disciplinska moć jeste inheretno politička, ali je ta njena političnost utoliko problematičnija i kompleksnija. U daljem toku teksta Fuko navodi četiri scene koje određuju istoriju psihijatrije u poslednjih 200 godina. To su: 1) manipulacija ludilom kao vrsta duševne ortopedije koja treba da dovede do ozdravljenja 2) manpulacija ludilom uz dodavanje moralnog postupka (Leuret 1840-1870) 3) psihoanalitička scena 4) antipsihijatrijska scena.
Prostopsihijatrija scena koju smo videli u slučaju Džordža III se preliva u druge prakse: tu možemo videti ceremoniju suvereniteta, uslužne rituale, ali i pravnu procedutu i niz lekarskih postupaka. I zbog toga u analizi psihijatrijskih scena treba obratiti pažnju na preplitanje ovih raznolikih procedura raspodele moći i političke moći, a ne ići ka analizi institucionalnih mehanizama. Pred nama je mikrofizika moći koja treba da bude istražena. I to kroz analizu disciplinske prakse koja se nalazi u jezgru svih psihijatrijskih scena i koja konačno dovodi do stvaranje njenih institucija.
Psihijatrijska moć
14.11.1973.
U drugom predavanju iz akademske 1973. Godine Fuko predstavlja ključan primer - istorijski trenutak u kome se pokazuje javno i nedvosmisleno moć disciplinske moći. To mesto jeste ludilo engleskog kralja Džordža III - pre svega njegov prvi veliki napad, izolacija i potonje izlečenje koje se dešavala u poslednjoj deceniji XVIII veka (ovo ludilo je koliko se danas može protumačiti bilo u stvari manifestacija porfirije, genetski prenosive bolesti jetre i krvnih zrnaca). Lečenje obolelog kralja dovodi njegove desakralizacije, kada se na mestu apsolutne vlasti pojavljuje disciplina. Disciplina je disperzivna, mrežna, razuđena moć nad pojedinačnim telom. Vladar je tako izolovan u sobu obloženu dušecima, a o njemu se brine samo par slugu koji imaju svu slobodu ophođena sa bolesnikom. Na primer, kada se kralj/ludak/bolesnik uneredi i tako svojom divljom snagom želi da ukalja vrhovnog predstavnika disciplinske moći – lekara, sluge su tu da ga operu, preobuku i tako disciplinuju. Evo primera: “ Jedan od paževa odmah bez reči ulazi u sobu, pojasom hvata ludaka koji je i sam u stanju odvratne prljavštine, silom ga obara na gomilu dušeka, skida ga, pere sunđerom, menja odeću,, pa dobacivši mu odvažan pogeld, izlazi da bi ponovo zauzeo svoje mesto”.
Pred nama se dešava prelaz suverene vlasti na jednu drugu koja je po Fukou “anonimna, mnogostruka, bleda bezbojna moć koju bih u suštini nazvao disciplinom”. Ova disciplina je, pak, nezainteresovana za ceo vladajući aprat, ona je okrenuta pokoravanju samog tela krlja/bolesnika/pojedinca. Sa jedne strane, tako, stoji divlja snaga kralja, a sa druge “vedra disciplina” slugu. Fuko primećuje da je u sceni pobune poludelog kralja protiv njegovog bivšeg lekara (predstavnika discipline) umazivanjem izmetom u stvari ponovljen gest pobune onih najnižih društevnih slojeva koji nmeaju ništa to svoje sopstvene snage, svog tela, svog života i koji na predstavnike feudalne vlasti bacaju šljunak i otpadke. Dakle, u tom trenutku suvereni vladar je savladan, njegovu krunu je svrgla neobična i nezaustavljiva moć, onih ljudi koji imaju moć nad kraljevim telom čineći ga ujedno i čistim i istinitim.
Fuko ovim primerom ispravlja grešku, kako sam kaže, koju je nparavio u Istoriji ludila – ovde se ne radi o nametanju porodičnog modela u psihijatriju, on će doći tek kasnije sa bavljenjem histerijom. Ne radi se dalje ni o ulogu istine u lečenje – ovde se ceo proces lečenja vrši bez upliva analize, opisa, naučnog pogleda. I što je najvažnije ovde se ne radi o pritisku institucije na pojedinca. Pred nama su elementi vlasti, ali ispremeštani, ukršetni i van svake institucije. Disciplinska moć se tako uspostavlja kao tip vlasti koji stoji suprotstavljen makrofizici suvereniteta. To je vlast koja sadrži ispremeštane, razotkrivene ili oštećene elemente političke/suverene vlasti. Na taj način disciplinska moć jeste inheretno politička, ali je ta njena političnost utoliko problematičnija i kompleksnija. U daljem toku teksta Fuko navodi četiri scene koje određuju istoriju psihijatrije u poslednjih 200 godina. To su: 1) manipulacija ludilom kao vrsta duševne ortopedije koja treba da dovede do ozdravljenja 2) manpulacija ludilom uz dodavanje moralnog postupka (Leuret 1840-1870) 3) psihoanalitička scena 4) antipsihijatrijska scena.
Prostopsihijatrija scena koju smo videli u slučaju Džordža III se preliva u druge prakse: tu možemo videti ceremoniju suvereniteta, uslužne rituale, ali i pravnu procedutu i niz lekarskih postupaka. I zbog toga u analizi psihijatrijskih scena treba obratiti pažnju na preplitanje ovih raznolikih procedura raspodele moći i političke moći, a ne ići ka analizi institucionalnih mehanizama. Pred nama je mikrofizika moći koja treba da bude istražena. I to kroz analizu disciplinske prakse koja se nalazi u jezgru svih psihijatrijskih scena i koja konačno dovodi do stvaranje njenih institucija.
Sunday, February 12, 2006
Foucault
Predavanja
Collège de France
1973
Psihijatrijska moć
7.11.1973.
Serija predavanja koja je Fuko održao u akademskoj 1973/74 godini na Collège de France započinje ovom bajkovitom scenom: “Želeo bih da prihvatilišta budu sagrađena u posvećenim šumama, na usamljenim i vrletnim mestima, daleko od uskovitalnih svetskih događaja, kao Veliki kartezijanski manastir, itd....Romantično ovde pristaje, pa sam više puta pomislio da smo mogli iskoristiti stare zamkove straga oslonjene na pećine koje probijaju brežuljak od jednog kraja do drugoga, vodeći u dolinu[...]Fantazmagorije uz pomoć fizike, muzike, kupke, munje, grmljavine itd primenjivale bi se naizmenično i verovatno bi imale nekog uspeha kod većine ljudi”.
Idelani azil, kako ga opisuje Fuko, koristeći kompilaciju opisa iz dela poznatih francuskih psihijatara i lekara sa kraja XVIII i prve polovine XIX veka jeste mesto u kome vlada lepota reda i mirnoća izolacije. Ova vedra dolina, koja gotovo da podseća na prostor operske fikcije, jeste zamišljena kao mesto u kome se može odvijati proces egzaktnog pomstranja koje zahteva medicinsko znanje.
Međutim, psihijatrijsko znanje/moć koje stasava u prelomu XVIII u XIX vek nije vezano za naučnu metodu onoliko koliko je vezano za uspostavljanje kompleksne mreže odnosa moći.
Lekarska instanca je tako, u ovom slučaju, prvo moć, pa onda znanje, a sam azil je prostor u kome se uspostavlja prava asimterija moći jer moće se, po Fukou, ne poseduje, već ona proizilazi iz odnosa, potencijalnosti, odnosno, iz raznih tipova hijerarhijskih relacija.
Fuko, tako, navodi primer poslužitelja, predstavnika “donje vlasti” koji su u službi bolesnika, a čija je uloga da tog bolesnika nadziru “iznutra”, dok su nadozornici onaj nenaučni pogled, “optičko” vlakna lekara.
Fuko postavlja pitanje: Šta se to “pobeđuje”, nadvladava, disciplinuje?
To je naravno, ludak, odnosno njegova nepokorena snaga.
Do kraja XVIII veka – lud je bio sinonim za zabludelog, odnosno ludilo je obuhvatalo i konotaciju varke, varanja i spadalo je u poremećaj sistema verovanja. Za one koji bi da se podsete istorije muzike tog doba, jedan od omiljenih sižea je bila situacija “lažnog ludila” – čuvena Finta pazza.
U XIX veku - ludilo se poistovećuje sa pobunom snage. To može biti a) čista snaga individue b) nagoni i strasti bez ograničenja c) remećenja ideja d) osnažena ideja vodilja – idée fix.
(Ukoliko se podsetimo na fikciju XIX veka, naročito onu koja nastaje vezana za gotički proto-horor žanr, ona je prepuna upravo ovakvih ludaka: od zatočenice u Džejn Ejr, preko Hitklifa, ali i samog Frankenštajna itd – začudo uzela sam sve engleske spisateljice).
Treba, dakle, odrediti tačku pobune ludaka, a put ka ozdravljenju jeste potičinjavanje ove snage. Taktike izlečenja jesu scene borbe i to često iscenirane scene u kojima se bolesnik pobeđuje trikom, ubeđivanje, pretnjom, jednom rečju, uspostavljanjem nadmoći nad individuom.
Psihijatrijski diskurs tako ulazi u medicnu lateralno, i iz potpuno ne-naučnog dikskursa. U njemu je očigledan “dispozitiv moći kao prvorazredna instanca diskurzivne prakse”.
I upravo ovaj dispozitiv moć i pripadajući diskurs istine Fuko želi da istraži u toku narednih predavanja izbegavajući po njemu 4 ćorsokaka, a to su analize: a) nasljia b) institucija c) porodice d) državnog aparata
Disciplinska moće, kako će ovu posebnu moć, Fuko nazvati u sledećim predavanjima jeste posebna mikrofizika moće, više strategija, taktika, preraspodela moći, nego velika, centralizovana, makro moć suverena ili države i tiče se direktnog upisa politike na fizičko telo pojedinca.
Predavanja
Collège de France
1973
Psihijatrijska moć
7.11.1973.
Serija predavanja koja je Fuko održao u akademskoj 1973/74 godini na Collège de France započinje ovom bajkovitom scenom: “Želeo bih da prihvatilišta budu sagrađena u posvećenim šumama, na usamljenim i vrletnim mestima, daleko od uskovitalnih svetskih događaja, kao Veliki kartezijanski manastir, itd....Romantično ovde pristaje, pa sam više puta pomislio da smo mogli iskoristiti stare zamkove straga oslonjene na pećine koje probijaju brežuljak od jednog kraja do drugoga, vodeći u dolinu[...]Fantazmagorije uz pomoć fizike, muzike, kupke, munje, grmljavine itd primenjivale bi se naizmenično i verovatno bi imale nekog uspeha kod većine ljudi”.
Idelani azil, kako ga opisuje Fuko, koristeći kompilaciju opisa iz dela poznatih francuskih psihijatara i lekara sa kraja XVIII i prve polovine XIX veka jeste mesto u kome vlada lepota reda i mirnoća izolacije. Ova vedra dolina, koja gotovo da podseća na prostor operske fikcije, jeste zamišljena kao mesto u kome se može odvijati proces egzaktnog pomstranja koje zahteva medicinsko znanje.
Međutim, psihijatrijsko znanje/moć koje stasava u prelomu XVIII u XIX vek nije vezano za naučnu metodu onoliko koliko je vezano za uspostavljanje kompleksne mreže odnosa moći.
Lekarska instanca je tako, u ovom slučaju, prvo moć, pa onda znanje, a sam azil je prostor u kome se uspostavlja prava asimterija moći jer moće se, po Fukou, ne poseduje, već ona proizilazi iz odnosa, potencijalnosti, odnosno, iz raznih tipova hijerarhijskih relacija.
Fuko, tako, navodi primer poslužitelja, predstavnika “donje vlasti” koji su u službi bolesnika, a čija je uloga da tog bolesnika nadziru “iznutra”, dok su nadozornici onaj nenaučni pogled, “optičko” vlakna lekara.
Fuko postavlja pitanje: Šta se to “pobeđuje”, nadvladava, disciplinuje?
To je naravno, ludak, odnosno njegova nepokorena snaga.
Do kraja XVIII veka – lud je bio sinonim za zabludelog, odnosno ludilo je obuhvatalo i konotaciju varke, varanja i spadalo je u poremećaj sistema verovanja. Za one koji bi da se podsete istorije muzike tog doba, jedan od omiljenih sižea je bila situacija “lažnog ludila” – čuvena Finta pazza.
U XIX veku - ludilo se poistovećuje sa pobunom snage. To može biti a) čista snaga individue b) nagoni i strasti bez ograničenja c) remećenja ideja d) osnažena ideja vodilja – idée fix.
(Ukoliko se podsetimo na fikciju XIX veka, naročito onu koja nastaje vezana za gotički proto-horor žanr, ona je prepuna upravo ovakvih ludaka: od zatočenice u Džejn Ejr, preko Hitklifa, ali i samog Frankenštajna itd – začudo uzela sam sve engleske spisateljice).
Treba, dakle, odrediti tačku pobune ludaka, a put ka ozdravljenju jeste potičinjavanje ove snage. Taktike izlečenja jesu scene borbe i to često iscenirane scene u kojima se bolesnik pobeđuje trikom, ubeđivanje, pretnjom, jednom rečju, uspostavljanjem nadmoći nad individuom.
Psihijatrijski diskurs tako ulazi u medicnu lateralno, i iz potpuno ne-naučnog dikskursa. U njemu je očigledan “dispozitiv moći kao prvorazredna instanca diskurzivne prakse”.
I upravo ovaj dispozitiv moć i pripadajući diskurs istine Fuko želi da istraži u toku narednih predavanja izbegavajući po njemu 4 ćorsokaka, a to su analize: a) nasljia b) institucija c) porodice d) državnog aparata
Disciplinska moće, kako će ovu posebnu moć, Fuko nazvati u sledećim predavanjima jeste posebna mikrofizika moće, više strategija, taktika, preraspodela moći, nego velika, centralizovana, makro moć suverena ili države i tiče se direktnog upisa politike na fizičko telo pojedinca.
Subscribe to:
Posts (Atom)
