Foucault

Psihijatrijska moć

28.11.1973. (I deo)

Posle tri predavanja u kojima Fuko postavlja problematiku disciplinskog dispozitiva, u četvrtom obraćanju problemu psihijatrijske i/ili disciplinske on se opredeljuje za mapiranje istorije ove kapilarne, rubne moći unutar “makrofizike” suvereniteta.
Disciplinski dispozitiv nije nastalo, kako bi se to na prvi pogled moglo zaključiti, u periodu neposredno pre i posle francuske revolucije – onda kada se savremeni politički subjekt “moderni” subjekt pomalja kao pravilo.
Postoji nekolik značajnih uporišta na koje se Fuko oslanja, a prva od tih ostrva disciplinskh dispozitiva su verske zajednice, kako one redovničke, tako i one spontano nastale, bez crkvenog odobrenja i pravila.
Priroda ovih verskih zajednica je dvostruka (u periodu od srednjeg veka do XVI veka) – sa jedne strane je njihova delovanje suglasno obrascima feudalnog i monarhijskog sistema, a sa druge oni imaju kritičku ulogu koja se tom sistemu suprotstavlja i koja ga menja.
Značajan trenutak u toj istoriji verskih zajednica (i na to ću se osvrnuti samo kratko) jeste transformacija koja se desila unutar benediktinskog reda –kada cisterciti (po opatiji CIteaux) osnivaju svoja bratstva kao odgovor na klinijevsku paradigmu koja je u međuvremenu preuzela sve prerogative feudalnog suvereniteta (o klinijevskoj reformi Fuko će održati predavanja deset godina kasnije, dakle 1983/84 godine pod nazivom “Vladanje sobom i drugima: hrabrost istine”).
Kako je izgledala ta cistercitska reforma – u uvođenju discipline (koja se uvek smatrala zaboravljenom, starešinski primarnom, na koju se vraća), pravilu siromaštva, hijerarhijskom sistemu, pravilu poslušnosti, rada, sistemu beleženja i računovodstva. Dakle, dolazi do promena u ekonomskim ,sociljalnim i drugim odnosima koje nose određenu političku težinu i na tako slamaju neke od elemenata feudalnog sistema (slična logika leži i iza stvaranja četiri prosjačka reda u XII veku, kao i u pojavi jezuita). Za Fukoa, ova mesta disciplinskih dispozitiva ostaju sporedna i tokom XVI, veka dok u sledeća dva stoleća, oni parazitiraju nad društvom, postajući pri tom primetno ono što bi se moglo nazvati “disciplinskim društvom”.
Uporišne tačke koji su omogućili ovo “parazitiranje” disciplinskih dispozitiva su nekolike – to je pre svega upad u šklosku omladinu koja je sve do preloma XV/XVI vek zadžala svoju samostalnost, nasleđenu od srednjovekovne golijardske tradicije. Ova nemirna grupa, odnosno njeno discipliniranje predstavljalo je jedan od prvih uspeha i mesta širenja disciplinskog sistema. “Kolonizacija omladine” kako je zove Fuko imala je polaznu tačku u “Braći zajedničkog života”, laičkom, asketskom verskom redu nastalom u Flandriji u XIV veku. Njihov kolektivni asketizam počivao je na pedagoškoj matrici po kojoj je moguće, savlađujući određeni broj nužnih stupnjeva, nešto naučiti, odnosno napredovati u vremenu. Kako kaže Fuko “sparivanje vreme-napredak karakteristično je za asketsku vežbu, a biće takođe karakteristično i za pedagošku praksu”. Novina j bila u tome što su “Brača zajedničkog života” osnovala jednu od najaktivnijih pedagoških zajednica, koja je se zasnivala na načelu asketske/pedagoške vežbe. Ukidajući mešanje univerzitetske populacije i naroda (golijardi) i stavljajući pojedinca u povlašćenu, odvojenu pedagošku zajednicu (modelovanu na samostanskom modelu) pojedinac je pod stalnim rukovodstvom nekoga ko mu je zaštitnik, vođa njegovog asketskog/intelektulanog puta, i to u različitim etapa različitim nadzornicima. Fuko primećuje, i to je interesantano mesto, da je princip dekurija (grupa od desetorice pod jednim rukovodiocem) koja je bila praktikovana kod “Braće zajedničkog života” moguće preuzeta iz organizacije rimske vojske – tako da se asketski i samostanski model spajaju u instrument kolonizacije omladine.
Drugi, odlučujući oblik desiciplinskih dispozitiva se vidi u kolonizaciji – i to uobičajenom značenju ove reči – u kolonizaciji naroda. Po Fukou, proces disciplinovanja kolonizovanih naroda je tekao, diskretno, marginalno i “paraleleno u odnosu na ropstvo”. Tu je primer jezuitskog delovanja na prostoru Južne Amerike, primer republike Gvaranije, u kome je svaki segement života domorodačkog stanovništva, a pre svega njihovo vreme i navike bilo nadzirano i upravljano sistemom kazni. Posle kolonizacije omladine, drugih naroda, treći tip disciplinovanja primenjen je na unutrašnju kolonizaciju “polusveta” – prosjaka, skitnica, delikvenata, prostitutki. Na sve ove grupe primenjuje se disciplinski poredak crkvenih redova - tako da se “spoljna verzija redovničkih disciplina tako postepeno primenjuje na sektore društvenog sistema koji su sve manje marginalni, a sve bliži centru”.
Pored ovih zrcaljenja redovničke discipline tu su još i relativno samostalni disciplinski dispozitivi vojske i radničke klase. Dakle, ovu unutrašnju i spoljašnju kolonizaciju disciplinskim praksama karakterišu: “prostorno fiksiranje, optimalno crpljenje vremena, primena i crpljenje telesnih snaga propisivanjem gestova, ponašanja i pažnje, ustanovljavnjem stalnog nadzora i neposredne kaznene moći...”
Po Fukou iz cilj postavljanja ovih disciplinskih dispozitiva jeste akumulacija ljudi, koja je tekla naporedo sa akumulacijom kapitala. Pred nama inžinjering ljudskog društva kome je za cilj da svki pojedinac bude upotrebljiv - i to ne tako da svako bude upotrebljen, već da svako ima svoju funkciju (čak i nezaposleni koji omućavaju održavanje niskih cena rada, itd). Zatim, potrebno da je “pojedinci budu upotrebljivi u samom njihovom mnoštvu”, odosno kako to kaže Fuko “da snaga koju proizvodi mnoštvo pojedinačnih radnih snaga bude bar jednaka i, ukoliko je moguće, veća od zbira pojedinalnih snaga”. To dovodi do akumulacije vremena i preraspodele vremena.
U tom smislu disciplinski dispozitivi se mogu smatrati taktikom, a ne taksonomijskom aktivnošću – upravo taktikom kojom se ljudske pojedinačnosti preaspodeljuju u vremenu zarad ekonomsko/prozivofnog procesa. Ta taktika, čije je ime disciplina, pobedila je stare taksonomije koje su činile osnovu empirijskog znanja i dovela do stvaranja moderne “nauke o čoveku” i na određeni način izmenili znanja o čoveku, problemu vremena itd..A disciplina se upravo nalazi u osnovi onoga što Fuko istražuje u svojoj seriji predavanja – u psihijatrijskoj praksi/moći.
.....